Қазақстандағы сыбайлас жемқорлық қылмыстың әрбір екіншісі — пара алу. Елімізде заңсыз сыйақы алған шенеуніктердің саны соңғы бес жылда екі есе өскен. Олардың қатарында әртүрлі деңгейдегі мемлекеттік қызметкерлер бар. Пара алудың көпшілікке мәлім әдістері жайлы аbctv.kz-тің арнайы жобасында айтылмақ.
Арнайы жобаның толық нұсқасын ЖК-да көріңіз
Қазақстанда қанша шенеунік пара үшін ұсталып, сотталған
Қазақстандағы сыбайлас жемқорлық қылмысқа қатысты қылмыстық істер
ПАРА АЛУШЫЛАР ҚАЛАЙ ҚОЛҒА ТҮСЕДІ
Жемқорлық салдарынан Қазақстан экономикасына жыл сайын 3,8 млрд доллар шығын келеді деп бағаланып отыр, ол ЖІӨ-нің 2 %-на тең. Бұл жайында ҚР Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің алғашқы ұлттық баяндамасында мәлімделді.
2012 жылы
2013 жылы
2014 жылы
2015 жылы
2016 жылы
0
100
200
300
400
500
600
700
Ұсталғаны 279
Сотталғаны 239
Ұсталғаны 428
Сотталғаны 369
Ұсталғаны 403
Сотталғаны 332
Ұсталғаны 532
Сотталғаны 434
Ұсталғаны 667
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
405
2012 жылы
2013 жылы
2014 жылы
2015 жылы
2016 жылы
Сотталғаны 551
Парақорлық және пара беру фактісі бойынша қылмыстық іс
* ҚР Бас пркуратураның мәліметі бойынша
608
655
545
939
1154
Пара бергені үшін
Делдалдық үшін
Парақорлық үшін
1 ≈ 10 шенеунік
барлығы 2807
барлығы 2733
барлығы 2022
барлығы 2482
барлығы 2151
Сыбайлас жемқорлық қылмысқа қатысты барлық қылмыстық іс
«ЭКСПО-2017» ісі
Серік Ахметовтің ісі
Қорғаныс министрлігінің ісі
Денсаулық сақтау министрінің ісі
«ЭКСПО-2017» АҚ-тың бұрынғы төрағасы Талғат Ермегияев ұлттық компанияның қаражатын жымқырғаны үшін 14 жылға бас бостандығынан айрылды. Онымен бірге осы іс бойынша тағы 22 адам тергелді. Олардың барлығының ісі сотқа жөнелтілді.
ҚР экс-премьер-министрі Серік Ахметов сеніп тапсырылған бөтеннің мүлкін иемденіп, заңсыз кәсіпкерлікпен айналысып, қызметін теріс пайдаланды деп айыпталды.
ҚР экс-министрі Бағдат Майкеев пара алды, сонымен бірге заңсыз қару сақтады деп айыпталды. Ол 2014 жылдың маусым айында алты жылға сотталып, 2015 жылдың ақпанында денсаулығана байланысты жазадан босатылған.
Ауыл шаруашылығының экс вице-министрі Мүсілім Өмірияев пара алғаны үшін сотталды. Оған 2014 жылы 10 жылға бас бостандығынан айыру үкімі шықты. 2017 жылдың қаңтар айында рақымшылық бойынша босатылды.
Денсаулық сақтау экс-министрі Жақсылық Досқалиев пара алды деп айыпталды. 2011 жылдың тамыз айында 7 жылға сотталып, 2012 жылы рақымшылық жасалып, мерзімінен бұрын босап шықты.
* ҚР Жоғарғы сотының мәліметі бойынша
ЖЕМҚОРЛЫҚТЫҢ ЕТЕК ЖАЮЫ
Шығын көлемі:
Шығын көлемі:
Параның сомасы:
Параның сомасы:
Параның сомасы:
млрд теңге
млн теңге
млн теңге
млн теңге
мың доллар
мың доллар
Қазақстанда жоғары лауазымды шенеуніктер жасаған сыбайлас жемқорлық қылмыстар жиілеп барады. Еліміздегі аты-шулы пара алу оқиғаларымен қазір ешкімді таңқалдыра алмайсың. Үкімет мүшелері, ұлттық компания, әкімдік басшылары пара алғаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылуда.
млрд теңге
8,06
2,2
252
6,9
65,1
100
147
Бұл ақшаға 711 бір бөлмелі пәтер тұрғызуға болады.
Бұл қаражатқа 9 940 әскери қызметкерге оқ өтпейтін кеудеше алуға болады.
Бұл қаражатқа 29 346 қаздың балапанын сатып алуға болады.
Бұл қаражатқа 7243 инсулин сатып алуға болады.
Бұл ақшаға 16 600 қазақстандыққа орташа жалақы төлеуге болады.
ЖЕМҚОР-
ЛЫҚТЫҢ ЕТЕК ЖАЮЫ
ЛЫҚТЫҢ ЕТЕК ЖАЮЫ
Ауыл шаруашылық министрлігінің ісі
Экономикалық тергеу қызметі (МКД)
Қазақстанның мемлекеттік органдарындағы алынған параның орташа көлемі (2016)
*Мәліметтер ҚР «Атамекен»Кәсіпкерлер ұлттық палатасымн ұсынылған. Ақпарат 1407 бизнес өкілінен сауалнама алу арқылы жинақталды.
165–632 мыңға дейін
120–486 мыңға дейін
117–467 мыңға дейін
85–314 мыңға дейін
62–238 мыңға дейін
55–226 мыңға дейін
51–220 мыңға дейін
0
700
ҚАНША ПАРА АЛЫП ЖҮР
100
200
300
400
500
600
мың теңге
Жемқор мемлекеттік қызметшілердің құлқыны кең. Олар өз қызметтері үшін қанша сұрайтынын «Атамекен» КҰП зерттеуі көрсетіп отыр. Ұлттық палатының жүргізген сауалнамасында белгілі болғандай, параның орташа көлемі 51 мың теңге мен 632 мың теңге аралығында.
1000
800
900
Кедендік органдар (МКД)
Өнеркәсіптік қауіпсіздік қызметі (ИДМ)
Көліктік бақылау қызметі (ИДМ)
СЭС
Салық қызметі органдары (МКД)
өртке қарсы қызмет (ІІМ)
95–343 мыңға дейін
Эко-қызметтер (Энергетика министрлігі)
Құқық қорғау мекемелері жемқорлықпен күресудің тәсілдерін жаңғыртып жатса, ал шенеуніктер заңсыз баюдың жаңа тәсілдерін ойлап тауып отырады. Abctv.kz Қазақстандағы пара алудың белгілі болған әдістерін ұсынбақшы.
ПАРА АЛУ ӘДІСТЕРІ
Делдалдар арқылы
Бизнесмен параны өзінің өкілі арқылы шенеуніктің қарамағындағы адамға береді.
Бұрынғы ауыл шаруашылық вице-министрі Мүсілім Өмірәлиевке 100 мың доллар екі траншпен делдалдар арқылы берілген болатын. Ол сыйақыны ауыл шаруашылық министрлігі өткізген аусыл ауруына қарсы вакцина сатып алу байқауында оң шешім шығарып беру үшін алған. Мекеменің бұрынғы басшысы 10 жылға сотталды.
Бұрынғы ауыл шаруашылық вице-министрі Мүсілім Өмірәлиевке 100 мың доллар екі траншпен делдалдар арқылы берілген болатын. Ол сыйақыны ауыл шаруашылық министрлігі өткізген аусыл ауруына қарсы вакцина сатып алу байқауында оң шешім шығарып беру үшін алған. Мекеменің бұрынғы басшысы 10 жылға сотталды.
Тендер үшін «пара беру»
«Пара» атқарушы-фирмалардың көрсететін қызмет құнына қосылады.
«ЭКСПО-2017» АҚ-та осындай жолмен қылмыс жасалған болатын. Ұлттық компанияның «Rona Ltd» ЖШС жобалық фирмасына аударған ақшасының жартысы Талғат Ермегияевтің қалтасына түсіп отырған. Осы іс бойынша берілген пара көлемі 780 млн теңге.
Дәл осындай жолмен көрмені қоршау құрылысымен айналысқан «Southfork LTD» ЖШС –дан пара алынған. Бұл компаниямен 850 млн теңгеге келісімшарт жасалған. Ал жобаның нақты құны 500 млн теңгеден де аспайды, сонда берілген пара 350 млн теңге болған. «ЭКСПО-2017» АҚ-та болған ұрлық үшін компанияның экс-басшысы 14 жылға сотталды.
«ЭКСПО-2017» АҚ-та осындай жолмен қылмыс жасалған болатын. Ұлттық компанияның «Rona Ltd» ЖШС жобалық фирмасына аударған ақшасының жартысы Талғат Ермегияевтің қалтасына түсіп отырған. Осы іс бойынша берілген пара көлемі 780 млн теңге.
Дәл осындай жолмен көрмені қоршау құрылысымен айналысқан «Southfork LTD» ЖШС –дан пара алынған. Бұл компаниямен 850 млн теңгеге келісімшарт жасалған. Ал жобаның нақты құны 500 млн теңгеден де аспайды, сонда берілген пара 350 млн теңге болған. «ЭКСПО-2017» АҚ-та болған ұрлық үшін компанияның экс-басшысы 14 жылға сотталды.
«Құпия» хаттар
Шенеуніктер пара туралы құпия сөздер арқылы уәделеседі.
Осындай тәсілді Оңтүстік Қазақстан облысының медициналық қызмет төлемдері жөніндегі комитетке қарасты департамент басшысының орынбасары Бибі Қалыбекова және оның әріптесі Олжас Жұмақов қолданған. Дәрігерлер тексеруші органдардан қорғау үшін пара берген. Сыйақы көлемі телефон арқылы «10 шақырым» немесе «20 шақырым» деген құпия сөздермен мәлім етілген. Жемқорлардың ісі сотқа беріліп, олар жеті жылға бас бостандықтарынан айрылды.
Осындай тәсілді Оңтүстік Қазақстан облысының медициналық қызмет төлемдері жөніндегі комитетке қарасты департамент басшысының орынбасары Бибі Қалыбекова және оның әріптесі Олжас Жұмақов қолданған. Дәрігерлер тексеруші органдардан қорғау үшін пара берген. Сыйақы көлемі телефон арқылы «10 шақырым» немесе «20 шақырым» деген құпия сөздермен мәлім етілген. Жемқорлардың ісі сотқа беріліп, олар жеті жылға бас бостандықтарынан айрылды.
Банк ұяшықтары арқылы
Кәсіпкер шенеунікке пара беру үшін банктен сейфтік ұяшық ашады.
«ЭКСПО-2017» АҚ-та болған ұрлық кезінде осындай тәсіл қолданылған. Банктік ұяшықтар арқылы бір жыл бойы пара беріліп отырған. Бұл жоспар бойынша делдал қолма-қол ақшаны алып, өз қызметі үшін соманың 10 %-ын алып отырған. Осы жасаған қылмысы үшін ол жеті жылға сотталды.
«ЭКСПО-2017» АҚ-та болған ұрлық кезінде осындай тәсіл қолданылған. Банктік ұяшықтар арқылы бір жыл бойы пара беріліп отырған. Бұл жоспар бойынша делдал қолма-қол ақшаны алып, өз қызметі үшін соманың 10 %-ын алып отырған. Осы жасаған қылмысы үшін ол жеті жылға сотталды.
Коттедж, пәтерлер, автокөліктер
Көрсеткен қызметі үшін шенеунік сыйақыны бағалы мүлік түрінде алады.
Денсаулық сақтау экс-министрі Жақсылық Досқалиев сыйақыға Астана қаласындағы медицина академиясы аумағында салынған үйден алты пәтер алған. Көп қабатты үй оқу орнының қызметкерлеріне арнап салынған, алайда министрдің сенімхаты бойынша құрылыс салушылар пәтерлерді жеке тұлғаларға сатқан. Заңсыз алынған пәтерлер министрдің туыстарына рәсімделіп, жартысы сатылып кеткен. Жоғары лауазымды шенеунікке қатысты қылмыстық іс қозғалып, ақыр-соңында ол жеті жылға сотталды. ҚР президентінен рақымшылық сұрағаннан кейін жазаны өтеу мерзімі екі жылға қысқарып, Жақсылық Досқалиев мерзімінен бұрын босатылды.
Денсаулық сақтау экс-министрі Жақсылық Досқалиев сыйақыға Астана қаласындағы медицина академиясы аумағында салынған үйден алты пәтер алған. Көп қабатты үй оқу орнының қызметкерлеріне арнап салынған, алайда министрдің сенімхаты бойынша құрылыс салушылар пәтерлерді жеке тұлғаларға сатқан. Заңсыз алынған пәтерлер министрдің туыстарына рәсімделіп, жартысы сатылып кеткен. Жоғары лауазымды шенеунікке қатысты қылмыстық іс қозғалып, ақыр-соңында ол жеті жылға сотталды. ҚР президентінен рақымшылық сұрағаннан кейін жазаны өтеу мерзімі екі жылға қысқарып, Жақсылық Досқалиев мерзімінен бұрын босатылды.
Малмен есеп айырысу
Қазақстанда төрт жарым мың теңгеден (2 АЕК) артық сыйлық алған шенеунікке қылмыстық жаза қолданылады.
Алматы облысы Панфилов ауданының мәдениеті үйі директоры қарамағындағы әріптестерінен бірнеше рет сыйақы алған. Директорға қой сыйланған. Оның заңсыз алған сыйлығы 57 000 теңге болған. Сот директорға 4 млн айыппұл салып, барлық мүлкін тәркілеген.
Алматы облысы Панфилов ауданының мәдениеті үйі директоры қарамағындағы әріптестерінен бірнеше рет сыйақы алған. Директорға қой сыйланған. Оның заңсыз алған сыйлығы 57 000 теңге болған. Сот директорға 4 млн айыппұл салып, барлық мүлкін тәркілеген.
Айырбас келісім
Кәсіпкер қолында бар тауардың жартысын шенеунікке пара ретінде береді.
Алматы облысының ІІД ЖПҚ-тың взвод командирі «Концерн "Найза Құрылыс"» компаниясынан үш жүк машинасымен асфальт алған. Есесіне ол фирманың автокөлік құралдарының Алматы-Қапшағай тас жолында кедергісіз жүруіне көмектескен. Тергеу қорытындысы бойынша алынған пара 103 780 теңге деп бағаланып, жол полициясы қызметкері 5 млн теңге көлемінде айыппұл төлеген.
Алматы облысының ІІД ЖПҚ-тың взвод командирі «Концерн "Найза Құрылыс"» компаниясынан үш жүк машинасымен асфальт алған. Есесіне ол фирманың автокөлік құралдарының Алматы-Қапшағай тас жолында кедергісіз жүруіне көмектескен. Тергеу қорытындысы бойынша алынған пара 103 780 теңге деп бағаланып, жол полициясы қызметкері 5 млн теңге көлемінде айыппұл төлеген.
Қазақстанның сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл ұлттық бюросы соңғы екі жылда төрт мыңнан артық сыбайлас жемқорлық қылмысын тіркеп, оның үш мыңнан астамы сотқа жіберілген. Оның тең жартысы парақорлық, төрттен бірі қызметтік лауазымын асыра пайдалану болса, ұрлық және қызмет бабында жалған құжат жасау 12 % болған.
Қазақстандағы жемқор мемлекеттік органдар
* 2015–2016 жылдардағы ҚР сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі ұлттық бюросының мәліметі бойынша
Әкімдіктер және олардың құрылымдық бөлімшелері
РК ҚР Ішкі істер органдары
ҚР Мемлекеттік кіріс органдары
Қылмыстық жауапкершілікке тартылған адамдар саны.
ЖЕМҚОРЛЫҚ ЖАЙЛАҒАН МЕКЕМЕЛЕР
2016 жылғы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша ұлттық баяндама материалдарына сүйенер болсақ, әкімдіктердегі парақорлыққа байланысты сыбайлас жемқорлық қылмыстары көбінесе жер телімдерін бөлу, субсидия беру, мемлекеттік сатып алуларды өткізуде бюджет қаражатын ұрлауға қатысты болған. Ішкі істер департаментіндегі жемқорлық ЖЖЕ бұзушылардан пара алу, қылмыстық жауапкершілікке тартпас үшін ақша бопсалауға қатысты болады. МКД қызметкерлері көбінесе кедендік және салықтық төлем жасаудан жалтаруға көмектесу, қасақана жасалған банкроттықты ұйымдастыру мен көлеңкелі экономика субъектілерін бүркемелеуге қатысты қылмыстармен ұсталады.
ҚР Ауыл шаруашылық министрлігі
ҚР Әділет министрлігі
410
386
79
48
48
ЖЕМҚОРЛЫҚТЫҢ ӘЛЕМДЕГІ КӨРІНІСІ
Қазақстандағы әрбір төртінші жекеменшік компания мемлекеттік органдар тарапынан пара алу проблемасымен бетпе-бет келеді. Бұл көрсеткіш әлемдік орташа индикатордан 8,9 %-ға асып кетті. Бұл көрсеткіш еліміздегі 600 фирманың иелері мен топ-менеджерлері қатысқан Дүниежүзілік банктің жаһандық Enterprise survey зерттеуінің нәтижесінде анықталды. Осы жоба бойынша жүргізілген сараптамалық жұмыста 139 елдің бизнес-ахуалы зерттелген.
Парақорлық деңгейі (бір рет болса да пара сұралған компания)
Парақорлықтың дендеуі (заңсыз сыйақы сұралған келісімдер)
Жемқорлықты басты кедергі санайтын компаниялар
Мақсатына жету үшін мемлекеттік қызметкерлерге пара беруге дайын компаниялар
Салық органдарына сыйақы беру қажет деп ойлайтын компаниялар
Қазақстанда
әлемде
0 %
70 %
10 %
20 %
30 %
40 %
50 %
60 %
100 %
80 %
90 %
*Дүниежүзілік банктің Қазақстандағы жемқорлық деңгейі туралы зерттеулері мәліметі бойынша
26,7 %
22 %
19,6 %
20,4 %
22,3 %
17,8 %
13,9 %
33 %
22,1 %
13 %
Лицензия алу үшін сыйақы беру қажет деп ойлайтын компаниялар
Құрылыс салуға рұқсат алу үшін сыйақы беру қажет деп ойлайтын компаниялар
Электр желісіне қосу үшін сыйақы беру қажет деп ойлайтын компаниялар
Суды қосу үшін сыйақы беру қажет деп ойлайтын компаниялар
Мемлекеттік келісімшарт жасау үшін сыйақы беру қажет деп ойлайтын компаниялар
15,8 %
27 %
34,4 %
26,5 %
19,1 %
14,4 %
23,3 %
16,3 %
16 %
29,2%
ЖЕМҚОР-
ЛЫҚТЫҢ ӘЛЕМДЕГІ КӨРІНІСІ
ЛЫҚТЫҢ ӘЛЕМДЕГІ КӨРІНІСІ
Жоба жетекшісі: Александр Константинов
Мәтін: Динара Куатова
Аударма: Гулназ Ермағанбетова
Дизайн: Мария Матвиенко
Беттеу: Мария Матвиенко
Корректор: Яна Рябцева
Мәтін: Динара Куатова
Аударма: Гулназ Ермағанбетова
Дизайн: Мария Матвиенко
Беттеу: Мария Матвиенко
Корректор: Яна Рябцева
Бөлісіңіз:
© Atameken Business Channel, 2017
