Заман талабы мен халық қалауынан кейін ұлттық тасымалдаушы компания қызмет көрсету сапасын арттыру туралы ойлануға мәжбүр.

Теміржол жолаушылар тасымалы екі жыл пандемиядан кейін біртіндеп қалпына келе бастады. Жолаушы саны 2020 жылы 16 миллионнан 8,1 миллионға дейін азайып, 2021 жылы 11 миллионға жуықтады. Биылғы болжамға сүйенсек, елде жолаушылар айналымы шамамен 15 млн болады. 

Бізде темір жол тасымалының басты проблемасы – ескірген пагон паркі. Қазіргі уақытта тасымалдаушының балансында 2222 жолаушы вагоны бар, олардың үштен бірі 28-44 жыл бұрын жасалған. "Вагонсервис" компаниясы директорының орынбасары Нариман Нұрьяровтың айтуынша, өткен «буындағы» вагондардың қызмет ету мерзімі 28 жыл.

"2011 жылдан бастап вагондар паркі жаңартылып жатыр. 2020 жылға дейін, тоғыз жыл ішінде жаңа жылжымалы құрамды сатып алдық және пайдалануда болған вагондарды күрделі жөндедік. Осылайша тозған вагондар үлесін 39%-ға дейін азайтық. Регламент бойынша жолаушылар вагонын қолдану мерзімі – 28 жыл. Күрделі жөндеу арқылы тағы 16 жыл ұзартуға болады. Одан кейін вагондар есептен шығарылады және сауда-саттық арқылы 2 млн теңгеге дейін металл сынықтарына өткізіледі, бірақ сатып алушы вагонның айналым қосалқы бөлшектерін міндетті түрде бізге қайтарып береді", - дейді директордың орынбасары. 

Жолаушылар депосында вагондарды жөндеу және қызмет көрсету бойынша регламенттік жұмыстар тәулік бойы жүргізіледі. Депо қызметкерлері вагон астындағы жабдықты және вагонның жүріс бөлігін жоспар бойынша тексереді. Электр жабдығын жөндеу жөніндегі техниктер қажет болған жағдайда вагондық электр желісінің жұмыс қабілеттілігін қалпына келтіреді, шанақты тексереді.

Вагондарды механикалық жуып, тоттанудан қорғайтын балауыз құрамы жағылады және беткі қабатты өңезден тазартатын арнайы ерітінділер қолданылады.

Рейстен келген вагондардың ішкі интерьерлерін тазалауды және жууды тасымалдаушымен шарт жасасқан басқа компаниялар жүзеге асырады. Тазалау үшін әдеттегі қол құралдары ғана емес, заманауи жабдықтар да қолданылады. Парктегі қызмет көрсетуден кейінгі жұмыстардың сапасын тұрақты жұмыс істейтін "Жолаушылар тасымалы" комиссиясы тексереді.

Әрбір вагон ТҚ-1, ТҚ-2 және ТҚ-3 сервистік қызмет көрсетуден басқа вагондардың жүрісіне және пайдалану мерзіміне байланысты мамандандырылған деполарда орындалатын жай вагондардан бастап вагон жөндеу зауыттарында жүргізілетін күрделі қалпына келтіру жөндеулеріне дейін бірқатар міндетті жөндеулерден өтеді.

Қазақстан темір жолына жаңа вагондар түрлі елдердің кәсіпорындарынан келеді. Соның ішінде өндірісті оқшаулау үлесі айтарлықтай жоғары Нұр-Сұлтандағы кәсіпорындардан да келіп түсіп жатыр. Made in Qazaqstan вагондарының жабдықталуы мен интерьерінің біздің елге шетелден келіп түсетіндерден еш айырмашылығы жоқ.

Жолаушылардың жайлылығы ескерілген, жаңа санитарлық талаптарға сійкес, ұлттық тасымалдаушы мақта матрас, жүн көрпе және қауырсын жастықтардан бас тартып, пойыздарда жаңа төсек-орын жабдықтарын қолдана бастады. Матрас пен жастықтар тысы су өткізбейтін, дақ сіңірмейтін материалдан тігілген. Төсек жабдықтарын өңдеу және жуу, ішкі тазалау сияқты жұмыстар аутсорсингтік компанияның міндетіне беріледі, оның жұмыс сапасы да үнемі бақылауда болады.

Егер вагондарды жөндеу және қызмет көрсету ондаған жылдар бойы ұқсас регламенттер бойынша жүргізіліп келе жатса, онда қазақстандықтарды жолаушылар тасымалын ұйымдастыруда үлкен өзгерістер күтіп тұр.

Сервистерді цифрландыру және елде бірыңғай көлік инфрақұрылымын құру бағыты алынды. "Жолаушылар тасымалы" компаниясының бас директоры Жәнібек Тайжановтың айтуынша, саяхатшыға көліктің бірнеше түрімен жүруге болатын бірыңғай билет, интермодальдық сервис құру мүмкіндігі қарастырылып жатыр.

Қазіргі уақытта біздің паркте 2222 вагон. Оның 1436-сы – кеңестік үлгіде, соның ішінде Қазақстанда шығарылатын вагондар. Сонымен қатар, 670 тальго вагоны және қала маңындағы бағыттарда жұмыс істейтін 113 дизель және электр пойыздары бар. "Жолаушылар тасымалы" компаниясынан басқа, Қазақстанда 30 жолаушылар бағытында жұмыс істейтін тағы 10 компания жұмыс істейді, олардың пайдалануында 400-ге жуық вагон бар.

«Жазғы маусым басталысымен біз ең қажетті бағыттарда 30 – дан астам жаңа және қосымша пойыздарды іске қосамыз – енді кестеде 158 маршрут болады. Кейінгі бірнеше жылда жүргізіліп жатқан паркті жаңарту әрекеті 11 жыл ішінде шығарылған вагондар үлесін 49%-ға дейін жеткізуге мүмкіндік берді. 2029 жылға дейін, жоспар бойынша, мемлекеттік қолдау есебінен жыл сайын 100-150 вагоннан жаңартып отырамыз. Шамамен алғанда, бір жолаушылар вагонының құны 1 млн доллар болады. Жаңарту арқылы вагондар паркінің «орташа жасын» 15-17 жасқа дейін төмендетуге мүмкіндік береді. Бұл жеткілікті жақсы көрсеткіш болады. Жолаушылар тасымалы саласы әлемнің көптеген елінде тиімсіз. Шығынның бір бөлігі "Жүк тасымалдары" компаниясы тарапынан кросс-субсидиялау есебінен толтырылады, бір бөлігін үкімет субсидиялайды. 2021 жылы елде жолаушылар тасымалына мемлекеттік субсидия үлесі 25,8 млрд теңге болды", - дейді Тайжанов.

 "Қазіргі уақытта маршруттық желіні оңтайландыру және интермодальдық шешімдерді қолдануды ескере отырып, бағдарламалық қамтамасыз етуді жаңартамыз. Ірі станцияларды жолаушылар хабына айналдыру жоспарланды, алысқа жүретін пойыздардың маршрутынан кішігірім аялдамалар алынады – ол функцияны қала маңына қатынайтын пойыздарға қалдырамыз. "Есіктен есікке дейін" қағидаты бойынша жүзеге асырылатын интермодальдық тасымалдар теміржолдан басқа автобус маршруттарын, таксилерді қамтитын болады, ал бұдан әрі біз жоспарлап отырғанымыздай, бұл тасымалдау жүйесіне қазақстандық авиатасымалдаушылар да кіретін болады", – деп атап өтті Жәнібек Тайжанов.

"Қазіргі уақытта маршруттық желіні оңтайландыру және интермодальдық шешімдерді қолдануды ескере отырып, бағдарламалық қамтамасыз етуді жаңартамыз. Ірі станцияларды жолаушылар хабына айналдыру жоспарланды, алысқа жүретін пойыздардың маршрутынан кішігірім аялдамалар алынады – ол функцияны қала маңына қатынайтын пойыздарға қалдырамыз. "Есіктен есікке дейін" қағидаты бойынша жүзеге асырылатын интермодальдық тасымалдар теміржолдан басқа автобус маршруттарын, таксилерді қамтитын болады, ал бұдан әрі біз жоспарлап отырғанымыздай, бұл тасымалдау жүйесіне қазақстандық авиатасымалдаушылар да кіретін болады", – деп атап өтті Жәнібек Тайжанов.

"Жолаушылар тасымалы" компаниясы бас директорының орынбасары Ерлан Исмайлов билеттерді сату бойынша жаңартылған электрондық жүйенің жұмысы туралы айтып берді. Оның айтуынша, жол жүру құжаттары "Мобиус" жүйесіне толық ауыстырылады, бұл жолаушыларға деген сервисті жақсартуға мүмкіндік берді.

"Билет сатып алу халыққа ыңғайлы әрі қолжетімді болады деп есептейміз. Қазіргі уақытта Қазақстанда 156 жеке касса, үш мыңға жуық агенттік нүкте, оның ішінде пошта бөлімшелері жұмыс істейді. Билетті, ҚТЖ сайтын қоса алғанда, 15 интернет-ресурстан онлайн сатып алуға болады. Сонымен бірге өзіне-өзі қызмет көрсету автоматтары арқылы да жол құжаттарын алуға болады. Автоматтар саны – 30 мың", - дейді ол.

Ерлан Жимайловтың айтуынша, жүйе бойынша СМС-хабарламалар арқылы да билет сатып ала аласыз. 2022 жылдың алғашқы төрт айында ғана бұл қызметті 18 мыңнан астам қазақстандық пайдаланды. Бұл көрсеткіш былтырғыдан 3,5 есе көп. Жалпы билеттің 70%-ына дейін онлайн сатылады.

"Жүйені жаңарта отырып қайтарылған билеттен ұстап қалатын жолдарды бұғаттап, теміржол билеті нарығындағы алыпсатарлықты айтарлықтай азайттық", – дейді компания өкілі.

Саяхат маусымы, яғни жаз келгенде билет құнына барлық адам алаңдайды. Жәнібек Тайжановтың айтуынша, жыл сайын Үкімет шешімі бойынша билет құны 7-10% индекстеледі.

Қазіргі уақытта билет бағасы мен вагондарды одан сайын қолайлы ету жағы зерттеліп жатыр. Кондиционері жоқ вагондар бағасын төмендетуді ойластырып жатыр.

Ұлттық тасымалдаушы басшылығының ұстанымына сүйенсек, сапаны бақылау тетігі – қоғамдық кеңесте. Оның мүшелері пойыздағы сервис деңгейі мен сапасын ашық бағалай отырып, "халық бақылаушысы" рөлін атқарады.